طغیان کاربران ناآگاه | هوش مصنوعی و بحران بی خردی | در تمنای لایک

طغیان کاربران ناآگاه  | هوش مصنوعی و بحران بی خردی | در تمنای لایک

ارائه دهند: سهیل سلیمی  (مشاور رسانه ای آزمایشگاه پژوهشی فضای سایبر دانشگاه تهران)

موضوعات این مقاله:

چگونه توده‌های ناآگاه مدیاسایبرنتیک را از درون می‌خورند؟

هوش مصنوعی در میدان بی‌خردی: سقوط اخلاق در عصر تولید انبوه

سایبرنتیک و بحران تولید انبوه محتوا در طغیان کاربران ناآگاه

مقدمه: فروپاشی کنترل در دل کثرت نامنظم

سایبرنتیک، در بنیان خود، بر کنترل از طریق بازخورد استوار است؛ اینکه چگونه یک سیستم با مشاهده خروجی‌های خود، مسیر را تصحیح کرده و به تعادل بازگردد. اما اگر آن خروجی‌ها نه از منطق، بلکه از آشوب برخاسته باشند چه؟ اگر بازخوردها نه از آگاهی، بلکه از امواج خام هیجان، شایعه، و جهل جمعی شکل گرفته باشند؟ آنگاه سایبرنتیک دیگر فرمانده نیست؛ بلکه زندانی همان سیستمی می‌شود که روزی برای هدایت آن طراحی شده بود.

در این وضعیت، نه‌تنها اخلاق از میدان حذف می‌شود، بلکه حتی ساختار کنترلی رسانه نیز از کار می‌افتد. این‌جا با نوعی «آنتی‌سایبرنتیک» مواجهیم: سامانه‌ای که همچنان داده تولید می‌کند، اما این داده‌ها، سامانه را به سوی سقوط هدایت می‌کنند.

---

۱. سواد اطلاعاتی پایین، ضد‌سایبرنتیک است

در سیستم‌های کلاسیک سایبرنتیکی، مخاطب باید بتواند پیام را دریافت، فهم، ارزیابی و بازخورددهی کند. این چهار مرحله، ستون‌های پردازش رسانه‌ای سالم‌اند. اما در ساختارهای امروزیِ تولید انبوه محتوا در پلتفرم‌های اجتماعی، اغلب افراد در همان مرحلهٔ اول گیر می‌افتند: یا پیام را به‌درستی دریافت نمی‌کنند، یا آن را به‌صورت تحریف‌شده بازنشر می‌دهند.

آنجا که بازخورد کور شکل می‌گیرد، دیگر کنترلی وجود ندارد. نظام‌های مبتنی بر الگوریتم و هوش مصنوعی، به جای فیلتر کردن این آشفتگی، آن را تقویت می‌کنند، چون معیارشان «تعامل» است، نه «محتوا».

پس همان کسی که فهم روشنی از دین، اخلاق یا علم ندارد، می‌تواند در بازتولید و ترویج شبه‌دانش، خرافه، یا نفرت‌گویی، اثرگذارتر از هر نهاد رسمی باشد — چرا که سایبرنتیک رسانه‌ای، قربانی تعامل‌گرایی شده است.

---

۲. مردم‌سالاری بی‌فرهنگی: جمعیتی که رسانه را بلعیدند

در گذشته، فرآیند تولید محتوا دارای دروازه‌بان‌های معرفتی بود: ناشر، سردبیر، استاد، نهاد دینی یا علمی. اما اکنون، هر گوشی هوشمند، یک ایستگاه تولید و پخش محتوا است.

آنچه که امروز خطرناک است،  انبوه مردمی هستند که بدون دانستن اصول اولیهٔ اخلاق و عقل، به تولید بی‌نظم معنا می‌پردازند. این نوع مردم‌سالاریِ بی‌ریشه، آنارشی نیست؛ شبه‌نظم است، نظم کاذبی که در ظاهر متنوع است اما در عمق، از الگوریتم‌هایی پیروی می‌کند که فقط تکرار و هیجان را پاداش می‌دهند. و انبوهی از ناآگاهی که در تمنای لایک هر محتوای ضد ارزش یا حتی بی ارزش را منتشر می کنند. این بی معرفتی ربطی به سواد یا سن و سال و یا حتی جایگاه علمی افراد ندارد. انسانی کع تولید محتوا می کند باید به پختگی رسیده باشد. چند سال قبل خاطره ای از استیون اسپیلبرگ خواندم که معیار دقیق این پختگی است. همواره برایم سوال بود، او که فیلمساز متبحر و توانمندی است چرا جایگاه پدر و فرزندی را در فیلم هایش رعایت نمیکند و حتی گاه این حس را منتقل می کند که پدرها، پسرهایشان را رها می کنند. او در آن خاطر می گفت؛ من آن زمان یک جوان بودم، ولی حالا پدر هفت فرزندم. در فیلمهای اول پدرها را آنطور می فهمیدم اما حالا میفهمم که یک پدر برای حفظ خانواده و فرزندانش باید هر کار بکند.

حالا تصور کنید چند جوان در جهان با دیدن فیلمهای اولیه او گمراه شده و با والدین و خصوصا پدرانشان دچار چالش و درگیری شدند! این در حالیست که اسپیلبرگ هنرمند بسیار توانمد و صاحب سبک و با سوادی است، ببیند انبوه آدم های نا آگاه که امروزه هریک با یک گوشی مشغول تولید انواع محتواهای بی ارزش و ضد ارزش هستند چه بلایی بر سر جامعه می آورند.

در چنین بستری، محتوای ژرف، اخلاقی یا علمی، دیده نمی‌شود، چون با ریتم تند و هیجان‌زدهٔ بازار اطلاعات همخوانی ندارد.  اخلاق، در زباله‌دان محتوا بی ارزش دفن می‌شود، و هوش مصنوعی، همچون گورکنی فرز و سریع در حال  آماده سازی قبر اندیشه و معرفت انسان است.

---

۳. تولید ضد‌اخلاق: بی‌سوادی ساختارمند در نظام بازخورد

وقتی اکثریت جامعه نسبت به مفاهیم فلسفی و دینی بی‌اطلاع‌اند، «اخلاق» دیگر مبنای داوری نمی‌شود. بلکه "احساس لحظه‌ای" جایگزین "قضاوت تأمل‌گر" می‌شود. این انتقال از فکر به واکنش، پایه‌های اخلاق در فضای سایبر  را فرو می‌ریزد.

حال، وقتی این اکثریت شروع به تولید انبوه محتوا می‌کنند، تولیدشان نه حاصل خرد، که ترکیبی است از شایعه، فرافکنی، تمسخر، خشونت کلامی و نفرت‌پراکنی است. در این وضعیت، ضد‌اخلاق نه‌فقط تولید می‌شود، بلکه پاداش می‌گیرد؛ زیرا واکنش‌برانگیز است.

حالا نتیجه طبیعی ارتقا از طریق فهم الگوریتمی این است که «هر چه بی‌ادب‌تر، موفق‌تر.» اینجا دیگر نه کنترل معنا دارد، نه بازخورد؛ تنها چیزی که می‌ماند، شبیه‌سازی ضد ارزش ها به‌مثابه تعامل است.

---

۴. قدرت در دستان بی‌قدرتان خطرناک: از آنتی‌نخبگی تا تسخیر افکار عمومی

در بسیاری جوامع، فقدان آموزش فلسفی، دینی و عقلانی، نه‌فقط مسئله‌ای فردی، بلکه ساختاری است. سیاست‌گذاران، نظام آموزش عمومی، و رسانه‌های رسمی، در تضعیف تفکر تحلیلی نقش ایفا کرده‌اند. حالا، همان مردمی که ساختار به حال خود رهایشان کرده، خود به ساختار بدل شده‌اند. یعنی آنجا که سایبرنتیک به معنای کنترل و اعمال قدرت در روند صحیح خودش کارکردش را از دست می دهد، حالا سایبرنتیک دیگری شکل می گیرد از عوامی که برای تصاحب لایک های بیشتر  و فالوور افزایی، به رواج بی ارزشی می پردازند. این طبقه جدید سلبریتی ها ، خوردن کثافات برای بیشتر دیده شدن تا حتی اقدام به خودکشی فریبکارانه آنهم آنلاین، هیچ ابایی ندارند! اینها محصول پوچگرایی و پوچ اندیشی و پوچ پنداری خویش هستتند. این طبقه ی بی ارزش، در واقع مبدع ارزش های جدیدی هستند که مخاطبانشان دوست بدارند، فالوورشان بشوند و لایک کنند.

افکار عمومی، که زمانی قرار بود حاصل گفت‌وگوی عقلانی باشد، اکنون زیر سلطه‌ی صداهای بلند، خالی از معنا و تحقیر کننده و خشونت‌زاست. سایبرنتیک رسانه‌ای  (مدیا سایبرنتیک)، که می‌توانست در صورت استفاده صحیح، ابزار روشنگری باشند، اکنون زمین‌بازی آگاهی‌ستیزان شده‌اند. و بدترین قسمت این فاجعه آن است که نظم رسانه‌ای توسط الگوریتم های هوش مصنوعی، بر پایهٔ آشفتگی آن‌ها بهینه‌سازی می‌شود. یعنی، هوش مصنوعی یاد می‌گیرد که شورش جهل، سودمندتر از صدای دانایی است.

---

نتیجه: فروپاشی اخلاق سایبرنتیکی و ضرورت بازمهندسی آگاهی

ما اکنون با یک چرخش تلخ روبرو هستیم:

کنترل رسانه (مدیا سایبرنتیک) دیگر دست نخبگان یا حتی نظام‌های عقلانی نیست، بلکه در دست بی‌ساختاران پرصداست؛ کسانی که بدون آگاهی، نظام اخلاقی را به سخره گرفته اند و در فرآیند بازخورد رسانه‌ای، ساختارهای معنایی را منهدم کرده اند.

بازسازی این وضعیت، با فیلتر کردن محتوا یا سانسور ممکن نیست. تنها راه، بازسازی آگاهی عمومی، و بازمهندسی ساختارهای آموزش، سواد رسانه‌ای در سطح اجتماعی انسانی است که کاری ست بس دشوار، و در سوی دیگر ایجاد الگوریتم‌هایی‌ست که هوش مصنوعی بتواند بر اساس آنها نه صرفاً تعامل، بلکه عمق و اخلاق را پاداش دهد، که در شرایط فعلی این اقدام قابل اجرا تر  به نظر می رسد. در بلند مدت برنامه ریزی روی هر دوی این روندها می تواند بشر را از قهقرای بی ارزشی نجات دهد.

سهیل سلیمی